Neuropsychologia bada związki występujące pomiędzy funkcjonowaniem mózgu, a zmianami w zachowaniu pacjenta, które mogą sugerować istnienie uszkodzeń w centralnym układzie nerwowym. Diagnoza neuropsychologiczna polega na ocenie sprawności przebiegu funkcji poznawczych, takich jak: pamięć, uwaga, spostrzeganie, zdolności językowe i grafomotoryczne oraz funkcji wykonawczych. Wskazaniami do wykonania badania neuropsychologicznego są stany po urazach głowy (z podejrzeniem uszkodzenia mózgu), incydentach mózgowo-naczyniowych (udar, wylew), w przebiegu chorób neurologicznych i procesów neurodegeneracyjnych (np. w podejrzeniu choroby Alzheimera). Diagnoza neuropsychologiczna może być pomocna kiedy obserwujemy u siebie lub naszych bliskich następujące trudności:
- obniżenie zdolności do podejmowania działania skoncentrowanego na wykonaniu określonej czynności
- trudność ze skupieniem oraz utrzymaniem uwagi; dużą skłonność do rozpraszania uwagi, znacząco utrudniającą nabywanie nowej wiedzy lub wywołującą kłopoty z pamięcią
- nieadekwatny poziom przetwarzania informacji, min. spowolnienie (poczucie spowolnienia myślenia), aspontaniczność (niezdolność do wygenerowania samodzielnie planu działania zmierzającego do realizacji określonego celu, np. przyswojenia wiedzy, opanowania umiejętności), nadaktywność (związana z podejmowaniem wielu, chaotycznych działań, które ostatecznie uniemożliwiają realizację celu)
- widoczne zmiany w zachowaniu, np. impulsywność, nagły wzrost zachowań agresywnych, obniżoną samokontrolę, a także apatię, nasiloną męczliwość („odpływanie w senność”).
Badanie neuropsychologiczne pozwala zróżnicować czy występujące trudności są związane z uszkodzeniem mózgu, czy mają podłoże psychologiczne (np. poczucie pogorszenia pamięci, trudności z myśleniem może towarzyszyć zaburzeniom depresyjnym), co ma kluczowe znaczenia dla wyboru odpowiedniej formy leczenia.
W przypadku stwierdzenia zmian w funkcjonowaniu poznawczym związanych ze zmianami w centralnym układzie nerwowym, możliwe jest podjęcie rehabilitacji neuropsychologicznej, czyli działania terapeutycznego , min. treningu pamięci, specjalistycznych ćwiczeń stymulujących funkcje poznawcze (min. językowe, motoryczne, uwagę, funkcje wykonawcze), mającego na celu redukcję objawów zaburzeń poznawczych lub spowolnienie rozwoju symptomów w postępujących chorobach neurodegeneracyjnych.